Endonezya'da bir grup araştırmacı ülkenin tarihteki ilk tasarım müzesini kurmak için çalışıyor.

_{Endonezya, İkinci Dünya Savaşı sırasında Japonya tarafından işgal edildiği dönemde üretilmiş bir propaganda afişi, DGI izniyle.}

Endonezya’da, 10 yılı aşkın bir süre önce yıkılan otoriter rejimin ardından, seçime dayalı demokratik bir yönetimin gelişiyle beraber ülkede bir grafik tasarım arşivi oluşturmak için çalışmalara başlandı. 2003 yılında, Güneydoğu Asya bir gerileme dönemini geride bırakıp, ilk doğrudan başkanlık seçimlerini gerçekleştirdi. Bu dönemde Hanny Kardinata Endonezya’nın grafik tasarım tarihine ilişkin notlarını ve üretimleri paylaştığı bir emailing başlattı. Tasarımcılar Henricus Kusbiantoro ve Priyanto Sunarto ile yapılan günlük görüşmeler ülkenin görece özgür ikliminin altında yeşerdi ve 2007 yılında Desain Grafis Indonesia (DGI) adı altında biçimlenen bir topluluğa evrildi.

_{DGI'nin yayınları. Aralarında yeni nesil 19 tasarımcının çalışmalarını içeren kitap, bir tipografi terimleri için görsel sözlük ve ülkenin grafik tasarım tarihine ilişin bir arşiv kitabı yer alıyor.}

10 yıla yakın süredir bu örgüt Endonezyalı grafik tasarımcıların çalışmalarını ve onlara ilişkin yazılı dokümanları topluyor. Bu dokümanlar bugünlerde bir kitaba dönüştü: Desain Grafis Indonesia dalam Pusaran Desain Grafis Dunia (Dünya Grafik Tasarımı Ekseninde Endonezya Grafik Tasarımı). Kardinata’nın editörlüğünde hazırlanmış 320 sayfalık bu kitap, grafik tasarımın 1900’lerin başından 2000’lere uzanan süreçte Endonezya’da nasıl geliştiğini ele alıyor.

_{Endonezya'nın bağımsızlık çağrısına ilişkin bir afiş (solda). Bağımsızlığın ilanından aylar önce, 1945 Haziran'ında, tanınır yerel bir ressam olan Affandi tarafından  yapılmış, DGI izniyle.}

Bu süregiden yazışmalar çerçevesinde, topluluğun başkanı olan Ismail Cahyono bu gelişim sürecine ilişkin şunları söylüyor: “Yerel ‘tarihsel’ bir grafik tasarım yayını oldukça önemli bir ihtiyaçtı. 1950’lerde sanat okullarının açılmasından beri, her şeyi hep Batı sanat tarihi ya da Batı grafik tasarım tarihi eksenindeki öğretiler üzerinden öğrendik. Kendi mesleki anlatılarımız göz ardı edildi.”

_{Eski bir Hollanda kolonisi olan endonezya'ya seyahat reklamı. 1938 tarihli anonim bir afiş, DGI izniyle.}

Endonezce yazılan kitap ülkenin grafik tasarım kimliğinin izinde zamanda bir yolculuk yapıyor. Endonezya’nın Hollanda Kolonisi olduğu dönemlerde misyonerlerin, kutsal kitapların ve gazetelerin basılması için getirdiği baskı makinelerinden başlıyor. II. Dünya Savaşı sonrasında ülke bağımsızlığını kazandığında, ulusal bir grafik tasarım tarzının oluşturulması amacıyla bir araştırma yapılması için ise 1970’lere dek beklemek gerekiyor. Söz konusu araştırma ise deniz aşırı bir ülkede, Rochester Teknoloji Enstitüsü’nde okuduktan sonra evine dönen Endonezyalı sanatçı ve tasarımcı Abdul Djalil Pirous (AD Pirous olarak bilinir) tarafından gerçekleştiriliyor. Decentea Stüdyosu’nun (Design Center Association) kurucu olan Pirous aynı zamanda Bandung Teknoloji Enstitüsü’ndeki grafik tasarım programının da kurucusu. Teknolojik ilerlemeyi amaçlayan bu ulusalcı hareket ilerleyen yıllarda Endonezya grafik tasarımının da gelişip zenginleşmesini, bu alanda zamanın sosyo-ekonomik koşullarıyla şekillenen üretimlerin ortaya çıkmasını sağladı. Bu belki de 1990’larda, Başkan Suharto’nun 30 yıl sürdürdüğü rejimine karşı üretilen provokatif grafik tasarım ürünlerinin en iyi örneklerini oluşturuyordu.

_{1975 tarihli bir serigraf sergisi için Priyanto tarafından tasarlanmış afiş, DGI izniyle.}

Başlangıçta merkezine yereli koyarak yola çıkan DGI, süreç içerisinde Endonezya’nın grafik tasarım tarihinin asla dünyadan bağımsız düşünülemeyeceğini fark etti. Sömürge dönemlerinde, isimlerini kullanmadan üretimler yapan afiş tasarımcıları yerel kültürü Hollanda’nın tasarımı anlaşyışıyla ve Art Deco gibi popüler sanat hareketleriyle sentezliyorlardı. Sonra Japon tasarımcılar ve illüstratörler Japonya’nın Endonezya’yı işgali sırasında lokal propaganda işlerinin içinde yer alıyorlardı. Yakın tarihte, airbrush ve bilgisayarlarla Batı’da yükselen teknoloji Endonezya’ya da ulaştı ve üretilen çeşitli işler üzerinde etki yarattı. DGI’nin kurucusu Kardinata’nın grafik tasarım kariyeri 1970’lerde başladı, kuru fırça tekniğini Endonezya’da döneminin bazı illüstrasyonlu görsel iletişim mecralarını yaratmak için kullandı.

_{Sağda 1985 tarihli bir tiyatro afişi, F.X. Harsono imzalı bir foto-montaj, DGI izniyle.}

Ismail Cahyono buna ilişkin olarak “Yerel grafik tasarım dış etkilerden bağımsız düşünülemez. Yerel tarihin neden dünya tarihiyle iç içe olduğunu fark ettik, bunu kitapta da göreceksiniz. Burada benzerlikleri ve zıtlıkları görebiliyoruz,” diyor. Şunu da ekliyor: Bu kitap Endonezya’nın grafik tasarım tarihine ilişkin nihai bir sonuç değil. Sadece yıllar içerisinde kaybolduğu için burada yer almayan işlerden ötürü değil (toplamak, Endonezya’nın çoğunlukla mücadeleci tasarımcıları arasında bir öncelik değil), pek çok öncü tasarımcının artık aramızda olmamasından da ötürü. DGI, bu göz ardı edilmiş tarihin acil olarak belgelenmesi ihtiyacıyla kuruldu. Hâlihazırda bir grafik tasarım örgütlenmesi varken, onun merkezinde tasarım tarihi yerine mesleki standartlar vardı. Yaklaşık on yıllık bir çalışmayla, DGI Endonezya grafik tasarımının geçmişi ve geleceği için bir merkez hâline geldi. Baştaki mail listesi şimdi bir internet sitesi ve bu alana kapsamlı bir giriş niteliğinde. Yeni gelecek olan grafik tasarımcıların çalışmaları için de bir arşiv, bu mesleğin hatırı sayılır profesyonellerini gösteren bir rehber. Site aynı zamanda düzenli olarak yayınlar yapıyor, bu alana ilişkin tarihsel ve eleştirel yazılar yayımlıyor.


 

_{1994 yılında, grafik tasarımcı Enrico HalimAikon! isimli bir dergi tasarlamaya ve yayınlamaya başladı, daha açık ve daha çevre dostu bir Endonezya için, DGI izniyle.}

DGI, kapalı devre olarak, 2009 yılında Endonezya Grafik Tasarım Ödülü’nün ilkini düzenledi ve yakın zamanda kitaplar yayımlamaya başladı. Bunların ilki olan “Perspektif: 19 Desainer Grafis Indonesia” (Perspektif: Endonezya’dan 19 Genç Grafik Tasarımcı) dünyaya yeni nesil tasarımcıları tanıttı; onu izleyen ikinci kitap ise DGI’nin internet sitesinde yayınlanmış makalelerden bir seçki ve tipografi terimleri üzerine görsel bir sözlükten oluşuyordu. Dördüncü ve son kitap olan “Desain Grafis Indonesia dalam Pusaran Desain Grafis Dunia” ise üç yılda hazırlandı ve kitabın şimdi de, grafik tasarım tarihini 2000’lerden bugüne getirecek ikinci cildinin de hazırlanması planlanıyor. Bütün yayınlarında DGI, kitap yapımı ve Endonezya tasarım tarihi konusunda eğitmek üzere Endonezyalı genç tasarımcıları sürece dahil ediyor. DGI’nin nihai amacı ise Endonezya’da bir grafik tasarım müzesi kurmak –bu ilk mail listesini hazırladığından bu yana Kardinata’nın hayali. Ismiaji’ye göre DGI’nin erken safhalarında, bir müze kurmak için ciddi tartışmalar yaşandı ancak teknik sebeplerden ötürü bu gerçekleşmedi. Yıllardan beridir, müze ve mimarisi için konseptler geliştiriliyor ve bu esnada da yeni bir teşebbüs için yatırım arayışları sürüyor.

“Endonezya grafik tasarımı buranın halkı tarafından üretilmiş fikir ve değerlerin evriminin bir kaydıdır,” diye yazıyor Ismiaji. “Mesleğimizin köklerini bilmek bir onur, bir kimlik duygusu vermekle beraber gelecek gelişmeler için de bir temeldir. Genellikle gözden kaçırılan bir endüstride, şimdiki ve gelecek tasarımcı kuşaklar için bu kitabın bir bilgi ve ilham kaynağı olarak çok geç kalmadığını umuyoruz.”

* Justin Zhuang, 4 Nisan 2016

eyeondesign.aiga.org

From the archives